Tỷ lệ vàng, một khái niệm có nguồn gốc từ toán học và nghệ thuật, đã từ lâu trở thành một phần không thể tách rời trong thiết kế và cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tỷ lệ này không chỉ là một công cụ để tạo ra sự cân đối mỹ thuật mà còn là một nguyên tắc tự nhiên xuất hiện ở khắp mọi nơi trong tự nhiên và văn hóa con người. Bài viết này sẽ khám phá sâu hơn về khái niệm, ứng dụng, lịch sử và ví dụ về tỷ lệ vàng, cung cấp cái nhìn tổng quan về tầm quan trọng của nó trong thiết kế và cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
1. Khái niệm của tỷ lệ vàng
Tỷ lệ vàng, hay tỷ lệ phi, được xác định là một tỷ lệ có giá trị xấp xỉ là 1.618033988749895. Đây là một tỷ lệ không bình thường, có sự độc đáo và đẹp đẽ mà không phải tất cả các tỷ lệ khác đều có được. Trong toán học, nó thường được biểu diễn bằng chữ “phi” (φ) và là nghiệm của phương trình bậc hai: 1+5221+5.
Tỷ lệ vàng không chỉ là một số học, mà còn là một nguyên tắc thiết kế được sử dụng trong nghệ thuật, kiến trúc và cả trang trí nội thất. Nó tạo ra một sự cân đối hài hòa mà con người thường cảm nhận là thẩm mỹ và hấp dẫn.
2. Ứng Dụng của tỷ lệ vàng
Tỷ lệ vàng có thể được tìm thấy ở mọi nơi trong thiết kế, từ kiến trúc nhà ở đến các tác phẩm nghệ thuật. Ví dụ, các kiến trúc sư thường áp dụng tỷ lệ vàng trong việc xây dựng các công trình để tạo ra sự cân đối và mỹ thuật hơn. Trong nghệ thuật, nó thường được sử dụng để định vị các điểm trọng yếu hoặc thiết kế phối cảnh để tạo ra một ấn tượng mạnh mẽ.
Tỷ lệ vàng cũng được áp dụng trong thiết kế đồ họa, từ việc xây dựng layout trang web đến thiết kế các biểu đồ và đồ thị. Sự sắp xếp này giúp tạo ra một trải nghiệm hợp lý và dễ đọc cho người sử dụng.
3. Lịch Sử của tỷ lệ vàng
Tỷ lệ vàng không chỉ xuất hiện trong nghệ thuật và thiết kế hiện đại mà còn có rất nhiều ví dụ trong lịch sử. Đặc biệt, nó thường được sử dụng trong kiến trúc cổ điển của Hy Lạp cổ đại và Ai Cập cổ đại. Ví dụ, các nhà thờ và cung điện của Hy Lạp cổ đại thường được xây dựng dựa trên các tỷ lệ vàng để tạo ra một cái nhìn hài hòa và quyền lực.
Ngoài ra, các nhà toán học và nhà văn hóa cổ điển cũng đã quan tâm đến tỷ lệ vàng. Người Hy Lạp thần kinh về sự cân đối và sự đẹp đẽ, và họ thường áp dụng tỷ lệ vàng trong các tác phẩm của mình.
4. Tỷ lệ vàng trong thiết kế
Vậy chúng ta ứng dụng tỷ lệ vàng trong thiết kế như thế nào? Một trong những ưu điểm của tỷ lệ vàng là nó cho chúng ta con số cụ thể để phân chia cấu trúc, bố cục hoặc các yếu tố khác của thiết kế. Cụ thể, có bốn lĩnh vực mà Designers có thể áp dụng những kiến thức của tỷ lệ vàng như sau:
4.1. Typography
Trong thiết kế đồ họa, Typography đóng vai trò tương đối lớn và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến một tác phẩm. Như Vũ đã chia sẻ ở nhiều bài viết trước, typography nói riêng và Graphic Design nói chung đều có những nguyên tắc để giúp tác phẩm hoàn thiện hơn về mặt bố cục và thu hút người xem. Trong đó, “Hierarchy” (Phân cấp) là một nguyên lý mà chúng ta có thể sử dụng đồng thời với tỷ lệ vàng.
Ứng dụng tỷ lệ vàng trong Typography (ảnh: invisionapp)
Hierarchy là thuật ngữ dùng để chỉ sự phân chia thông tin thành các nhóm chính và phụ. Đây là nguyên tắc cực kỳ quan trọng. Nếu mọi thành phần trong thiết kế của bạn đều trông giống nhau, hoặc không có thứ gì thật sự nổi bật, thì người xem sẽ cảm giác rất nhàm chán và họ cũng chẳng biết mục đích của thiết kế là gì.
Có nhiều cách để phân cấp Typography, trong đó đơn giản và phổ biến hơn cả chính là Scale (kích thước). Ví dụ, nếu bạn muốn nhấn mạnh tiêu đề thì hãy phóng to nó hơn những yếu tố còn lại. Vậy làm sao để biết nên chọn cỡ chữ bao nhiêu? Tỷ lệ vàng có thể sẽ giúp bạn bớt phân vân hơn.
Giả sử khi bạn đang muốn phân cấp giữa: văn bản rất quan trọng (A), văn bản quan trọng (B) và văn bản không quá quan trọng (C). Nếu kích thước phông chữ nhỏ nhất của bạn cho C là 10px, thì hãy nhân nó với 1,618 để có kết quả cho A và B.
4.2. Logo
Một logo hiệu quả vừa đảm bảo yếu tố độc đáo, vừa thể hiện được bản sắc, tinh thần và câu chuyện của thương hiệu, ngoài ra còn phải phù hợp để ứng dụng trong một khoảng thời gian đủ dài. Mặt khác, yếu tố thẩm mỹ của logo cũng là một chủ đề được nhiều người quan tâm khi muốn tái thiết kế lại hình ảnh cho thương hiệu của mình.
Designers có thể sử dụng tỷ lệ vàng khi thiết kế logo để thu hút người xem và đảm bảo tính chính xác về mặt thông số.
Trong thực tế, có rất nhiều logo nổi tiếng được thiết kế dựa theo nguyên tắc của tỷ lệ vàng. Logo Pepsi được tạo nên từ hai vòng tròn có đường kính tuân theo tỷ lệ 1:1,618. Hình tròn nhỏ hơn tuy không hiển thị trực tiếp nhưng đóng vai trò định dạng cho phần màu trắng tại trung tâm logo. Logo Twitter cũng là trường hợp sử dụng các vòng tròn tỷ lệ vàng (dù phức tạp hơn).
Một ví dụ khác là National Geographic, hình chữ nhật đại diện cho thương hiệu có kích thước hai cạnh dài và rộng hoàn toàn khớp với tỷ lệ “thần thánh”. Chúng tạo nên một sự hài hòa nhất định khi người xem nhìn thấy biểu tượng nổi tiếng này.
4.3. Bố cục
Việc sắp xếp thông tin như thế nào để điều hướng mắt người xem cũng là một điều vô cùng quan trọng khi thiết kế. Thay vì phải phân vân nên đặt hình ảnh A ở đâu, hoặc đoạn text B ở chỗ nào cho hợp lý, bạn có thể tận dụng tỷ lệ vàng như một công cụ giúp tiết kiệm thời gian.
Ví dụ, hình bên dưới đây minh họa cho đường xoắn ốc của tỷ lệ vàng, những thông tin quan trọng sẽ được đặt vào ô vuông lớn nhất, và những thông tin ít quan trọng hơn sẽ được cho vào các hình vuông nhỏ hơn.
Tỷ lệ vàng đã và vẫn đang là một trong những bí ẩn lớn nhất của lịch sử loài người. Do tính chất huyền bí của nó, chúng ta có xu hướng tôn thờ tỷ lệ vàng như một quy luật bất biến, ít nhất là trong lĩnh vực thiết kế (đặc biệt là thiết kế logo) hay các loại hình sáng tạo nghệ thuật khác.
5. Tỷ lệ vàng hoàn hảo không tồn tại
Ôn lại kiến thức một tí. Nếu ta có một hình chữ nhật và tỷ lệ cạnh dài so với cạnh ngắn là 1:1.618 thì theo lẽ thường, chúng ta sẽ mặc định đó chính xác là tỷ lệ vàng. Điều này thoạt nghe có vẻ hợp lý, ngoại trừ một vấn đề: tỷ lệ vàng là một con số vô tỷ, nghĩa là nó kéo dài đến vô hạn.
Chúng ta sử dụng số 1,618 như một cách rút gọn và không biết từ khi nào lại tin rằng nó 100% là tỷ lệ vàng. Con số gần chính xác hơn với tỷ lệ vàng phải là như thế này:
Tỷ lệ vàng là một số vô tỷ (ảnh: boxentriq)
6. Tỷ Lệ Vàng trong cuộc sống hàng ngày
Tỷ lệ vàng không chỉ tồn tại trong nghệ thuật và kiến trúc, mà còn trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Ví dụ, trong thiên nhiên, các bông hoa thường có số lượng lá như là các số Fibonacci (một chuỗi số liên tục dẫn xuất từ tỷ lệ vàng), tạo ra một sự cân đối tự nhiên và mỹ thuật.
Ngoài ra, tỷ lệ vàng cũng có thể được tìm thấy trong con người. Ví dụ, tỷ lệ giữa chiều dài các khớp xương của ngón tay của chúng ta cũng có thể gần với tỷ lệ vàng, tạo ra một sự cân đối tự nhiên và đẹp đẽ.
Kết luận
Tỷ lệ vàng không chỉ là một khái niệm toán học hay một công cụ trong thiết kế, mà còn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Từ thiên nhiên đến nghệ thuật, từ kiến trúc đến con người, sức mạnh của tỷ lệ vàng là không thể phủ nhận. Việc hiểu và áp dụng tỷ lệ vàng không chỉ giúp chúng ta tạo ra những tác phẩm đẹp mắt hơn mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự cân đối và sắp xếp tự nhiên của thế giới xung quanh.